OTIUM CUM DIGNITATE | Książka tygodnia

Autorzy utopijnych i dystopijnych wizji przyszłości, w których sztuczna inteligencja wykonywać będzie za ludzi znakomitą większość ich obecnych prac, nie mogą uchylić się od pytania, co ci będą robić z czasem, którego według dzisiejszych standardów będzie najpewniej nadmiar. Wydaje się ono nie mniej ważne od tego, co będzie spajać społeczeństwo, skoro tej roli nie będzie spełniać już praca. Dla optymistów, którzy nie zadowalają się zwyczajowym zapewnieniem, że jakoś to będzie, idea otium cum dignitate musi być czymś w rodzaju deus ex machina. Mając dość środków do realizacji swoich marzeń i fantazji, ludzie znajdą dla siebie raczej godziwe niż niegodziwe zajęcie, nie ma więc powodów do obaw; najwięksi z optymistów w rodzaju Jeremy’ego Riffkina w Społeczeństwie krańcowych kosztów zerowych będą nawet uważać, że ich dignitas będzie mieć stoicki charakter – właśnie taki, jak dziś mają instytucje trzeciego sektora. Pesymiści, mając mniej zaufania do ludzkiej natury i nie więcej do zbiorowej mądrości, już samą demokratyzację tej elitarnej idei uznają za rzecz ryzykowną; dlaczegóż to nuda miałaby skłaniać do podjęcia jakiegokolwiek wysiłku, a tym bardziej szlachetnego? Historyk idei nie ma w tym sporze wiele do powiedzenia, może poza tym, że nie jest wcale pewne, czy czasu wolnego od pracy, ale jednocześnie do własnej dyspozycji, będzie rzeczywiście więcej. Z przeszłości nie płynie żadna lekcja, a przewidywanie – jak zauważył Niels Bohr – zawsze jest trudne, zwłaszcza, kiedy dotyczy przyszłości.

Spis treści

Otium cum dignitate jako idea społeczna

• Otium, czyli prawo do dysponowania czasem
• Dignitas, czyli dobry wybór otium

Epikur – antyczny piewca osobności

• Ateńska schole
• Mistrz, jego Ogród i wyznawcy
• Wyzwolić się z lęku
• Wspólnota niezobowiązującego życia
• Aspołeczny charakter przyjemności
• Jaka korzyść z filozofii?
• Colas Breugnon, mędrzec ludowy
• Filozofia czasu wolnego?

Otium rzymskich filozofów

• Jak odpoczywają Rzymianie
• Seneka w roli krytyka Romanitatis
• Zbędny trud, pożyteczna bezczynność
• Otium Cycerona
• Otium, czyli negotium Państwa Rozumu
• Po pierwsze pożytek
• Stoickie porady

Erazm z Rotterdamu i chrystianizacja antyku

• U progu nowożytności
• Chrześcijański epikureizm
• Pochwała vitae activae
• Prawdziwe i fałszywe szlachectwo
• Człowiek wewnętrzny, człowiek zewnętrzny
• Utopia Morusa i Wędrówki pielgrzyma Bunyana
• Indywidualizm starej daty

Michel de Montaigne i apologia życia prywatnego

• Lata nauki i służby
• Czy państwo potrzebuje filozofa?
• Czy Montaigne potrzebuje społeczeństwa?
• Montaigne pośród ludzi
• Sztuka życia dla siebie
• Esej jako forma życia
• Jaki pożytek z Montaigne’a?

Jak zostać gentlemanem? Leisure, czyli walka o uznanie

• Mieszczanie aspirujący do arystokracji
• Powieść, czyli zwierciadło salonu
• Sympozjon i agon
• Urodzenie, czyli kapitał odziedziczony
• Pieniądze, czyli karta wstępu
• Małżeństwo, czyli inwestycja i ewentualnie miłość
• Uznanie drogą do awansu

Goethe w podróży do duchowej ojczyzny

• Ucieczka z Weimaru?
• Grand Tour – między nauką a rozrywką
• Podróż włoska jako Grand Tour?
• Podróż w głąb siebie
• Goethe jako podróżnik sentymentalny
• Z romantyka klasyk
• Pielgrzymka do sanktuarium ludzkiej doskonałości

Przygoda, praca i pasja

• Dwa kapitalizmy
• Daniel Defoe i jego bestseller
• Awanturnik z Yorku
• Osadnik, misjonarz i kolonizator
• Benjamin Franklin: życiorys niezwykły
• Oszczędnością i pracą ludzie się bogacą
• Doskonalenie siebie z korzyścią dla innych
• Homo faber

Na przekór pracowitemu mieszczaństwu

• Próżnowanie w Petersburgu i w Paryżu
• Obłomowszczyzna
• Święty spokój od ludzi
• Kim jest flâneur?
• Godność flânerie
• Malarz życia nowoczesnego Baudelaire’a
• Flâneur Charles Baudelaire
• Flânerie dzisiaj?

Nie dla produkcji, nie dla konsumpcji: kontrkultura czasu wolnego

• Jej rzecznicy
• Kult produktywności
• Skradziony czas wolny
• Wielka Odmowa
• Zachłanne społeczeństwo
• Zmarnowany czas wolny
• Być, czyli żyć z sensem
• „Bądź realistą, żądaj niemożliwego”

Wolontariat, czyli czas spędzony godziwie dla innych

• Szlachetna wymiana
• Wolontariat jako instytucja społeczna
• Dlaczego trzeba, dlaczego warto pomagać?
• Entuzjazm i profesjonalizm
• Porady dla przyszłych wolontariuszy
• Porady dla organizatorów
• Społeczny gen wolontariatu

Godność czasu wolnego

• Vita activa
• Otium ante negotium
• Dignitas i otium dwóch rodzajów
• Elita czasu wolnego