Życie erotyczne FRANZA KAFKI jest tematem licznych analiz, opracowań biograficznych, a nawet powieści. FELICE, MILENĘ, DORĘ traciliśmy jednak z oczu z chwilą, gdy ich związek z autorem Procesu z różnych powodów kończył się. W tej książce trzy kobiety interesują nas nie tylko dlatego, że łączyła je z Kafką więź seksualna. Widzimy w nich autonomiczne osoby, które odzyskują prawo do własnego losu.
Tylko dlatego – pisał Kafka w liście do przyjaciela w roku 1903 – że ludzie wytężają wszystkie siły i ochoczo sobie pomagają, utrzymują się na znośnej wysokości nad piekielną głębią, do której się garną. Są ze sobą powiązani linami i źle jest już wtedy, gdy te liny poluzują się wokół jednego z nich i opada on nieco głębiej niż inni, w pustą przestrzeń, a strasznie jest, gdy liny wokół niego się zerwą i on spada. Dlatego trzeba się trzymać innych. Przypuszczam, że dziewczyny pomagają nam się unosić, ponieważ są tak lekkie, dlatego musimy kochać dziewczyny i dlatego one muszą kochać nas.
Mieszkamy zatem w sąsiedztwie piekła, które nas przeraża i przyciąga. Przed upadkiem w otchłań chroni tylko międzyludzka więź. Ale asekuracja byłaby zawodna, gdyby nie wspomagał jej erotyzm. Kobieta ratuje mężczyznę przed upadkiem w pustkę. Erotyzm miał wówczas dla Kafki sens przede wszystkim moralny, pozbawiony był samoistnej wartości.
Andrzej Stanisław Kowalczyk – ur. 1957, historyk literatury, edytor, pracuje w Instytucie Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego (Zakład Literatury XX i XXI w.) i w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza. Zajmuje się kulturą polską XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem twórczości emigrantów po roku 1939. Obok książek eseistycznych: Sawinkow (1992, 2017), Pan Petlura? (1998, nagroda Fundacji Kultury oraz nominacja do nagrody Nike, przekłady: węgierski i ukraiński), Miejskie (2001), Pessoa lizboński (2020) opublikował książki historycznoliterackie: Kryzys świadomości europejskiej w eseistyce polskiej 1945–1977. Vincenz – Stempowski – Miłosz (1990), Nieśpieszny przechodzień i paradoksy. Rzecz o Jerzym Stempowskim (1997), Giedroyc i «Kultura» (1999), Od Berdyczowa do Lafitów. Jerzego Giedroycia Rzeczpospolita epistolarna (2006), Wena do polityki. O Giedroyciu i Mieroszewskim (2014, nagroda UMCS im. J. Giedroycia).
Andrzej Stanisław Kowalczyk
Warszawa 2021