„Sześć esejów zebranych w tej książce powstawało mniej więcej w epoce, w której następował „obrót sceny świata”: pomiędzy rokiem 2000 a 2010. Dawały świadectwo zaniepokojeniu, poczuciu, że „koniec historii”, a także sieć słów i rzeczy, których dostępność miała ów kres legitymizować, skrywa zjawiska i wydarzenia zwiastujące „spuszczenie historii z łańcucha”. Teksty te mają charakter raczej fenomenologiczny niż krytyczny, rejestrują bowiem zjawiska, znaki i symptomy, zastanawiając się nad strukturą, która mogła obdarować je istnieniem, ale nie redukują tej struktury do żadnej innej, bardziej rzeczywistej czy źródłowej: społecznej, ekonomicznej, religijnej. Poszukują pewnych niezmienników, które przesłonięte migotliwym blaskiem rozlewającej się różnorodności, w epoce ponowoczesnej uparcie kontynuowały swoją pracę. Gdy przekraczają „obecność” fenomenów, najczęściej czynią to w duchu psychoanalitycznym.
Pierwszy dotyka więc statusu siły, skrytej bohaterki tamtej przeszłej już epoki. Nie ujawniona jeszcze równie brutalnie jak dziś, oplatała nas jednak swoimi ramionami w sposób, który odbierał poczucie swobody i nadziei. Genealogia tego zadziwiającego stanu, utrzymującego się w sferze globalnej Północy przez prawie trzydzieści lat, stanu, w którym zjawiska siłę reprezentujące solennie się od niej odcinały, jest głównym tematem tamtego rozważenia.
Stąd prosta droga do pytania drugiego szkicu, pytania o doświadczenie czasu, a także nadmiaru i przesytu. Zniszczenie przyszłości i odcięcie od przeszłości, ucieczka „horyzontu oczekiwań”! zagubienie „przestrzeni doświadczeń” — odebrało ówczesnej współczesności diachronię. Została zdominowana przez teraźniejszość, która zaczęła zagarniać wszystkie wymiary doświadczenia. To jednak prowadziło do poczucia przesytu. W takiej sytuacji nieodmiennie konieczny staje się narcyzm.
Wariacja o Narcyzie, Echo, Grekach i pogardzie to trzeci esej.
W czwartym głównym bohaterem jest nienawiść. Nie ta, która wyraża się rykiem, hejtem, bombami podkładanymi i bombami zrzucanymi… Nienawiść skryta, paraliżująca, owa siła, której wyparcie miało zapewnić nienaruszone trwanie czasów ponowoczesnych. Rejestruję przejawy jej ogromnego wpływu na wyobraźnię, zanim mogła wylać się w globalną sieć.
Piąty esej zadaje pytanie o wizerunki, reprezentacje i spektakle. Czy mamy prawo pokazywać skrzywdzonych? Co przynosi naoczność, dominacja wizualności, szczególnie tej poddanej władzy technologii? Czy unieruchomienie przez obraz odbiera płynności etycznej jej prawomocność? Czy reakcją na sieć musi być nowy ikonoklazm?
Wreszcie ostatni tekst rozważa kwestię trudu.”
Andrzej Leder (fragment wstępu „Był kiedyś postmodernizm… Sześć esejów o schyłku XX stulecia”, IFiS PAN, 2018)
Najciekawszy jest jednak efekt, ogólna wymowa tej książki. Postmodernizm, uznawany dość powszechnie za nieistotny zaułek (by nie powiedzieć: ślepa uliczka) współczesnej myśli i stylu życia, o historycznym już tylko znaczeniu, okazuje się – w lekturze Andrzeja Ledera – prawdziwą puszką Pandory, w której gromadziły się, nabrzmiewały, rozrastały się symptomy, zjawiska i tendencje, które współcześnie wydostały się na zewnątrz, przerwały słabe tamy i ogrodzenia i teraz przejmują władzę nad jednostką i społeczeństwem, pozbawione kontroli same kontrolują nasze życie. I tak jak w micie, jedynie nadzieja nie chce wyjść na zewnątrz, tylko jej nie widać ciągle wśród nas… Bardzo to ciekawa i pobudzająca książka.
z recenzji prof. dr. hab. Ryszarda Nycza
Andrzej Leder, urodzony w 1960 roku, doktor habilitowany, profesor w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, psychoterapeuta. Wydał rozprawy filozoficzne: Nieświadomość jako pustka. Wokół myśli Freuda i Husserla oraz Nauka Freuda w epoce «Sein und Zeit», pracę na temat historii Polski Prześniona rewolucja, Ćwiczenie z logiki historycznej, rozprawę dotyczącą idei filozoficznych w XX-wiecznej Europie Rysa na tafli. Teoria w polu psychoanalitycznym, zbiór esejów The Changing Guise of Myths. Naucza w Szkole Nauk Społecznych IFiS PAN i w Collegium Civitas. Mieszka w Warszawie.
Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei. Studia
Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk